گزارش میزگرد «ترویج خواندن در جهان: تجربه‌هایی از سوئد، هلند و ایران»
موسسه‌ی پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان، میزگرد «ترویج خواندن در جهان: تجربه‌هایی از سوئد، هلند و ایران» را با حضور ماریانه لیندبرگ، کارشناس ادبیات کودکان از کشور سوئد، ماریت تورن‌کویست، تصویرگر هلندی-سوئدی و نامزد جایزه‌ی هانس کریستین‌اندرسن ۲۰۱۶ و زهره قایینی، سرپرست برنامه‌ی ترویج کتابخوانی «با من بخوان» برگزار کرد.
در این میزگرد که عصر چهارشنبه ۱۹ آبان‌ماه ۱۳۹۵ با همکاری موسسه خانه کتاب در سرای اهل قلم برگزار شد، بخشی جنبی همایش «با من بخوان» بود و در آن سخنرانان، تجربه‌های خود را در زمینه‌ی ترویج کتابخوانی در سه کشور سوئد، هلند و ایران با علاقه‌مندان در میان گذاشتند.
ماریانه لیندبرگ کارشناس ادبیات کودکان و سردبیر نشریه‌ی «ما والدین»، بنیان‌گذار نخستین کلوپ کتاب کودک در سوئد و بنیان‌گذار نشریه‌ی کودکان Opsis Kalopsis است. او تا کنون داوری جایزه‌های بسیاری را در حوزه‌ی ادبیات کودکان، از جمله داوری در گزینش بهترین کتاب کودکان با بیش از ۱۰۰ هزار عضو بر عهده داشته است. لیندبرگ عضو هیئت مدیره‌ی موزه سده‌های میانه در استکهلم و مشاور ارشد موزه استرید لیندگرن در استکهلم است. او در سال ۲۰۱۶ مدال طلای ترویج کتابخوانی برای کودکان از پادشاه سوئد دریافت کرده است.
ماریت تورن‌کویست، تصویرگر هلندی-سوئدی است. در کشور سوئد از او خواسته شد تا آثار آسترید لیندگرن نویسنده‌ی نامدار سوئدی را تصویرسازی کند که مخاطبان بسیاری در خارج از هلند و فنلاند برایش به ارمغان آورد. ماریت تورن‌کویست در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۶ نامزد جایزه‌ی هانس کریستن‌اندرسن از کشور هلند بوده است. او از هنرمندان جهانی پشتیبان برنامه‌ی «با من بخوان» است. کتاب‌های «پرنده قرمز» نوشته‌ی آسترید لیندگرن و «فراتر از یک رویا» نوشته‌ی جف آرتس با تصویرگری ماریت تورن‌کویست، کتاب‌هایی است که حق انتشار آن‌ها در ایران از سوی پدیدآورندگان این آثار به موسسه‌ی پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان هدیه شده است تا برای برنامه‌ی «با من بخوان» در مناطق محروم هزینه شود.
زهره قایینی، سرپرست برنامه‌ی «با من بخوان» سخنان خود را در آغاز این نشست با یادی از توران میرهادی، پیشکسوت عرصه‌ی ادبیات کودکان آغاز کرد و گفت:
«پیش از آغاز سخنانم، از دست دادن خانم میرهادی را به همه‌ی دوستان و حاضران تسلیت می‌گویم. این غم بزرگی است برای تمامی افرادی که در زمینه‌ی ادبیات کودکان کار می‌کنند. ما یکی از بزرگ‌ترین افرادی را که در این حوزه کار کرده بود از دست دادیم ولی همانطور که خود خانم میرهادی می‌گفتند باید بتوانیم غم‌ها را تبدیل به کارهای بزرگ کنیم. امیدوارم تک‌تک ما بتوانیم راه ایشان را با همان کیفیتی که خودشان پیش می‌بردند، ادامه دهیم.»
قایینی صحبت‌های خود با میهمانان را با این پرسش آغاز کرد که چرا ترویج و ارتقا سطح خواندن در جهان اینقدر حائز اهمیت است؟
ماریانه لیندبرگ که در این میزگرد به بیان دانسته‌ها و تجربه‌های خود در زمینه‌ی ترویج کتابخوانی پرداخت، در پاسخ به سوال قایینی گفت:
«بهترین راه یاد دادن به کودکان، کتاب خواندن است. اگر پدر و مادرها از آغاز کودکی برای فرزندانشان کتاب بخوانند و آنان را به خواندن کتاب عادت دهند، درک هنری و همچنین درک آن‌ها از دموکراسی افزایش می‌یابد. هر چه زودتر این کار را آغاز کنند، بهتر است.»
ماریت تورن‌کویست نیز در پاسخ به این سوال گفت:
«معمولا کتاب خواندن برای نتایج مدرسه‌ی کودکان، توسعه‌ی مهارت‌های زبانی، هوش و کنجکاوی آن‌ها بسیار مهم است ولی برای من اهمیتی فراتر از این‌ها دارد. کتاب برای من دری رو به بیرون و دری رو به درونم باز می‌کند. دنیاها و احساسات جدیدی را درک می‌کنم و می‌شناسم. همچنین دری به درونم باز می‌کند و من خودم را بهتر می‌شناسم.»
تعطیلاتی که به کتابخوانی اختصاص یافته است
ماریانه لیندبرگ در این نشست، اقدامات گروه «جنبش خواندن» (Reading movement) را که کار ترویج کتابخوانی انجام می‌دهد و خود از اعضای این گروه است اینگونه شرح داد:
«سازمانی غیر انتفاعی است که پروژه‌های گوناگون انجام می‌دهد. ما در سوئد هفته‌ای در سال داریم که تعطیل است. تاریخچه‌ی این تعطیلات به زمان جنگ برمی‌گردد چراکه به خاطر کمبود غذا، هفته‌ای در سال تعطیل می‌شد تا کودکان در کشاورزی به خانواده‌ی خود کمک کنند. ولی پروژهی ما در حال حاضر این است که این این تعطیلات را که همچنان وجود دارد، به هفته‌ای برای خواندن تبدیل کرده‌ایم. در موزه‌ها، کتابخانه‌ها و مکان‌های دیگر کتاب خوانده می‌شود و همه‌ی افراد خانواده به این برنامه‌های کتابخوانی شرکت می‌کنند.»
اجرای برنامه‌ای برای کودکان یک تا سه‌ساله برای نخستین بار در سوئد
لیندبرگ همچنین درباره‌ی سایر پروژه‌هایی که در زمینه‌ی ترویج کتابخوانی در سوئد به اجرا درآمده است، گفت:
«پروژه‌ای برای کودکان یک تا سه سال در کشور سوئد به نام «بوک کلاپ(کتابخوانی گروهی)» داریم که حدود ۵۰ سال است در این کشور اجرا می‌شود. ۲۹ کنفرانس در سراسر کشور درباره قصه‌گویی، بازی و خواندن براساس سه کتاب خاص ارائه شده است. یکی از مهمترین جنبه‌های این برنامه، همکاری میان آموزگاران، مربیان، کتابداران و پدران و مادران بوده که در پیشبرد آن بسیار موثر بوده است. این نخستین بار بود که در کشور سوئد برنامه‌ای برای این گروه سنی اجرا می‌شده است.
در این پروژه سه کتاب که یکی از آن‌ها شعر و دو کتاب دیگر داستان بود، از بودجه‌ی پشتیبانی سازمان‌ها و نهادها تهیه و به کودکان معرفی شد. آن‌ها می‌توانستند این کتاب‌ها را بخوانند و یکی از آن‌ها را با خود به خانه ببرند. هر کدام از کودکان در این طرح بارها این کتاب‌ها را در خانه و مدرسه می‌خواندند و برنامه‌ها و فعالیت‌های متنوعی مرتبط با موضوع کتاب انجام می‌دادند. این برنامه برای دو سال پی‌درپی است که اجرا می‌شود و در حال حاضر در مرحله پیگیری آن هستیم. اجرای این پروژه برای ما از اهمیت زیادی برخوردار بود چراکه ایده نیز از خودم بوده است. بسیاری از کودکان در سوئد از یک و نیم سالگی به مهدکودک می‌روند، بنابراین افرادی که در این پروژه با ما همکاری می‌کردند و با کودکان در ارتباط مستقیم بودند و با آن‌ها کار می‌کردند، آموزش‌های مختلفی فرا می‌گرفتند.»
«مک‌دونالد» کتاب‌های با کیفیت را جایگزین اسباب‌بازی کرد
ماریانه لیندبرگ در ادامه افزود:
«پروژهی دیگری هم در زمینه‌ی ترویج کتابخوانی با کمک رستوران‌های زنجیره‌ای «مک‌دونالد» انجام دادیم که در ابتدا با مخالفت نویسندگان بسیاری روبه‌رو بود ولی سرانجام موفقیت چشمگیر آن، توجه بسیاری را جلب کرد. به طور معمول خانواده‌های بسیاری به رستوران‌های«مک‌دونالد» می‌روند. در این رستوران‌ها همراه با غذا تعدادی اسباب‌بازی به کودکان آن‌ها داده می‌شود که با خود به خانه می‌برند و با آن‌ها بازی می‌کنند. در این طرح تصمیم گرفتیم به جای این اسباب‌بازی‌های پلاستیکی، کتاب‌های باکیفیت را به همراه غذای کودکان که «هپی میل» نام دارد، به آن‌ها بدهیم. بر اساس این طرح، «مک‌دونالد» از میان کتاب‌های باکیفیت، تعدادی اثر را انتخاب و خریداری می‌کرد و به کودکان هدیه می‌داد. اصراری هم بر کتاب‌های جدید نبود چراکه در این طرح، مک‌دونالد کتاب‌های کلاسیک را هم ترویج می‌داد.
در قالب این طرح، بسیاری از کتاب‌های قدیمی که دیگر چاپ نمی‌شدند، از سوی «مک‌دونالد» با پرداخت حق کپی‌رایت بازنشر شدند و تاثیر خوبی در صنعت نشر کشور هم داشت. همچنین اغلب خانواده‌هایی که به «مک‌دونالد» می‌روند خانواده‌های ثروتمندی نیستند و کمتر می‌توان در خانه‌هایشان کتاب‌های باکیفتی یافت، این طرح، آثار باکیفیت را به خانه‌های این افراد برد و در ترویج کتابخوانی تاثیر خوبی داشت.
این طرح حدود پنج سال است که در کشورهای شمالی یعنی سوئد، نروژ و فنلاند اجرا می‌شود. در طول این پنج سال توانسته‌ایم پنج میلیون و چهارده هزار نسخه کتاب به فروش برسانیم.»
هفته کتاب هلند
ماریت تورن‌کویست، تصویرگر کتاب «پرنده قرمز» درباره‌ی هفته‌ی کتاب در هلند و فعالیت‌های ترویج کتابخوانی در این کشور صحبت کرد و فعالیت‌های این هفته را شرح داد:
«از سال ۱۹۵۵ در هلند هفته‌ای به نام هفته‌ی کتاب کودک نام‌گذاری شده است. ایده‌ی اصلی‌‌اش هم این است که در همه جای کشور همه چیز در راستای خواندن کتاب باشد. هر کودکی در هلند می‌داند که هفته‌ای در اکتبر برای کتاب کودک اختصاص یافته است. در این هفته برنامه‌های متنوعی در مکان‌های مختلف ارائه می‌شود و کتاب‌های مختلفی در اختیار بچه‌ها قرار داده می‌شود. هر کودک می‌تواند با خرید یک کتاب، یک کتاب باکیفیت از یک نویسنده معروف، هدیه بگیرد.
دو سال پیش کتاب تصویری منتخب هفته‌ی کتاب هلند، تصویرگری ماریت بوده است. زمانی که یک کتاب در این هفته منتخب باشد، کودکان می‌توانند ارزان‌تر آن کتاب را تهیه کنند. در این هفته ۵۲ هزار نسخه از این کتاب ماریت به فروش رفته است.
همچنین در این هفته هم‌زمان با سایر برنامه‌ها، نویسندگان و تصویرگران به نقاط مختلف سفر می‌کنند و برنامه‌هایی را برای ترویج خواندن در مدارس و کتابخانه‌ها اجرا می‌کنند. افزون بر این، جوایز مختلفی به نویسندگان و تصویرگران کتاب‌های خوب و برگزیده اهدا می‌شود.»
موزه آسترید لیندگرن
ماریت تورن‌کویست در ادامه درباره‌ی چگونگی همکاری‌اش برای طراحی دکور موزه‌ی آسترید لیندگرن گفت:
«سراغ من آمدند و از من خواستند طراحی این موزه را انجام دهم. من عاشقانه کارهای آسترید لیندگرن را دوست داشتم و با کتاب‌هایش بزرگ شده بودم. به من گفتند دکور داخلی را به شکل یک سفر برای کودکان طراحی کن که به هفت کتابی از آسترید که خود نیز آن‌ها را دوست داشتم، ختم شود.
من قطاری را طراحی کردم که بچه‌ها سوار بر آن می‌شوند و قطار اطراف موزه می‌گردد. من یک صحنه از هر کتاب آسترید را طراحی کردم و اینگونه کودکان سوار بر قطار با آثار آسترید آشنا می‌شوند و دوست دارند آن‌ها را بخرند و بخوانند. در این موزه همه چیز جالب و خاص است. بچه‌ها احساس می‌کنند در دنیای دیگری زندگی می‌کنند. در این مجموعه بازی‌های تعاملی انجام می‌شود. بزرگ‌ترین کتابفروشی سوئد در این مجموعه قرار دارد. این مجموعه در سال ۴۰۰ هزار بازدید دارد.»
لزوم توجه به «بلندخوانی» در ترویج کتاب
زهره قائینی، سرپرست برنامه‌ی «با من بخوان» نیز در این نشست به ارائه‌ی توضیحاتی درباره‌ی برنامه‌ی «با من بخوان» پرداخت و گفت:
«تجربه‌ی «با من بخوان» پنج سال پیش با تعدادی از کودکان در کنار کوره‌های آجرپزی محمودآباد، شروع شد و به تدریج در سراسر جهان گسترش یافت و در حال حاضر ۳۰ هزار کودک در سراسر کشور را زیر پوشش خود دارد.»
او در ادامه به روز جهانی «بلندخوانی» اشاره کرد و گفت: «در تقویم جهانی روزی به عنوان «بلندخوانی» داریم که در کشور ما چندان مورد توجه قرار نگرفته اما در کشورهای دیگر اهمیت زیادی دارد. من بسیار خرسندم که یکی از محورهای اصلی در برنامه «با من بخوان» بلندخوانی است. ما در ابتدا با «بلندخوانی» لذت خواندن را به بچه‌ها می‌چشانیم، سپس کتاب در اختیار آن‌ها قرار می‌دهیم و به این ترتیب کتاب خواندن را در بین کودکان و نوجوانان رواج می‌دهیم.»
This post is also available in: انگلیسی
